Opinión

“O Eo nasce no monte Cadebo, e vai ao pé da serra de Meira, regando os vales de Pedroso e Valeiras e terra de Miranda, indo dar á ría de Ribadeo, formando lindeiro dende a confluencia do Trabada, antre o partido de Ribadeo e Asturias. Os afluentes son todos pequenos agás o Rodil, que nasce perto de Vilardongo e descrebe unha gran curva cara ó Norde, no partido de Fonsagrada, recibindo moitos regueiros. O Martín, en Fonsagrada, e o Riotorto e máis o Trabada, en Ribadeo, son de pouca importancia. O Masma, do outro lado da serra da Cadeiro, é o primeiro río inteiramente galego que atopamos. Nasce na Pena de Xistral e vai de Oeste a Este ao pé dos montes de Infesta, torcendo logo pra buscar a ría de Foz, onde verte. Perto da Ponte Cázolgas, e perto de Vilanova de Lourenzà, que rega o val diste nome, vindo de Santa María Maior, na serra de Lourenzà e recollendo moitos regatos. Afluentes do Masma son tamén os ríos de Picos, Ruzos e Sinto que rega as terras de Mondoñedo”, leemos en las inolvidables páginas de Os ríos galegos –ediciones “’Castrelos’, Vigo, abril de 1977, “no cabodano do pasamento do Mestre”–, escritas por el inconmensurable y polifacético ourensano, el escritor Don Ramón Otero Pedrayo.

“Nada me agrada más que hablar del Jardín de la Calzada, del Jardín de Onésimo Redondo, del Jardín Artístico, del Jardín Botánico, del Jardín Jacobeo, del Jardín Rosaliano, del Jardín con Ánima de Poetas, del Jardín de la Villa del Sar, del Jardín de Padrón. Con más de siglo y medio de ser y existir, en 2023, se publica este libro, legado y testimonio para la posteridad. Gracias por todo y por tanto”, leemos en la ‘Introducción’ de la magna y didáctica obra titulada Jardín Botánico-Artístico de Padrón. Al Servicio de la Ciencia y la Sociedad, editada por el ‘Concello’ de Padrón en 2023.

En novembro de 1958 ía coa miña nai no ‘Cabo de Hornos’ camiño de Montevideo. O meu pai levaba uns anos na capital uruguaia sen poder xuntar os cartos necesarios para o pagamento das nosas pasaxes e por iso foi que a miña nai acudiu ao programa de reunificación familiar de ‘Acción Católica’. Coido que tamén axudou moito ao embarque o triste acontecemento do mes de xullo cando nun monte da miña aldea de Tines (Concello de Vimianzo) fun trabado por unha loba que case acaba comigo. O certo é que toleaba por facer a viaxe e na aldea repetía unha e outra vez que eu vou a Montemineo.

“Na ría de Cedeira verten o río de Porto do Cabo, que nasce perto de Casares, e divide os partidos de Ortigueira e Ferrol, e o dos Forcados, que ven de perto de Labacengos (Ferrol) e rega o concello de Valdoviño. O Loira, que non vai ren en comparanza co seu tocaio francés, forma o areal e lago de Frouseira ou de Pantín. O Xubia é xa outra cousa. Nasce perto de Somozas (Ferrol) e vai por Moeche e San Saturniño á ría de Ferrol, con 21 kilómetros de curso. Ten varios pequenos afluentes, dos que o principal é o Narahio, que nasce perto da feira de Toca, ao pé do monte Forgosedo e xúntase ao Xubia despóis da ponte de Dosio”, leemos, con su arborescente prosa, en las páginas del admirado libro Os ríos galegos –editorial ‘Castrelos’, Vigo, abril de 1977–, cuya autoría corresponde al inmarcesible maestro de ‘As Letras Galegas’, el ourensano Don Ramón Otero Pedrayo.

“Hace cien años, para atravesar el viajero la América del Sur desde el ángulo noroeste hasta el Atlántico, había de pasar a caballo las gargantas de la Cordillera. Allí se elevan hasta 6.000 metros páramos cubiertos de nieve; la transición del litoral fértil y del rico valle de Magdalena a los elevados glaciares es maravilla del explorador o del artista que recorra, como Humboldt, el Nuevo Mundo, y motivo de temor para el aventurero ávido de arrancarle sus riquezas”, escribe el gran historiador de prosapia alemana Émil Ludwig en su reconocida obra Bolívar. El caballero de la gloria y de la libertad, editorial Losada, S.A., Buenos Aires, 1958, tercera edición. Escrita por encargo del Gobierno de Venezuela y traducida por Enrique Planchart.

“O Sor nasce en Bustelo e Pico da Torre, en dous brazos, que se xuntan en Entrambosores e corre tamén de Sul a Norde formando a ribeira de Sor e logo a ría do Barqueiro, ao pé da Estaca de Bares. Antre a punta désta e a dos Aguillóns, verten no mar moitos regatos pequenos, e no fondo da ría de Santa Marta, o río Mera, que ven do monte Caxado, formando co Maior, de foz independente, o val de Santa Marta de Ortigueira”, leemos en las páginas de Os ríos galegos, cuyo autor es el inabarcable escritor y poeta, así como ilustre geógrafo, el ourensano universal Don Ramón Otero Pedrayo, a través de la edición de ‘Castrelos’, Vigo, abril de 1977.

“Al mismo tiempo aparece el estadista. Éste busca a su situación un desenlace que no puede hallarse sino en la vuelta al combate. Si sus sentimientos lo impulsaban a restaurar el brillo de su gloria y su honor, manchados a los ojos de sus compatriotas, su razón encontró los medios de vencer, a pesar de todo, al poderoso enemigo. Lo que nunca hubiera comprendido Bolívar en la abundancia lo concibe en la adversidad. En esta playa extranjera esbozó el plan de la libertad. Escribió un ‘manifiesto’ a los habitantes de la Nueva Granada, cuyo puerto, Cartagena, tenía entonces un gobierno republicano. Decidió refugiarse allí a publicar su ‘manifiesto’. Este documento de doce hojas impresas contiene el proyecto de libertad a Venezuela, entrando por el país vecino, y aprovechando los recursos de éste; idea nueva y genial a todas luces, pues le propone a un país una expedición armada”, escribe el historiador de origen alemán Émil Ludwig en su imprescindible obra Bolívar. El caballero de la gloria y de la libertad, editorial Losada, S.A., Buenos Aires, 1958, 3ª edición.

Siempre hay buenas excusas para que un grupo de gallegos se reúnan alrededor de un cocido, decía Cunqueiro. En el libro del escritor y gastrónomo Néstor Luján ‘Viaje por las cocinas del mundo’, editado por Salvat en 1971, en el capítulo dedicado a la Argentina figuran, al margen de algunas referencias a la carne asada en el texto introductorio, cuatro recetas: Fayandu, Panada argentina, Charquican, y Puchero criollo.

A maioría dos escravos negros que chegaron ao Río da Prata viñan dos territorios africanos de Angola, Congo e Guinea e por iso a súa lingua era do grupo bantú. Moitas das palabras que se usan na lingua riopratense son de raíz kimbundu (bantú) como por exemplo: batuque, cachimba, catanga, catinga, dengue, malambo, Mandinga, milonga, mucama ou quilombo. Os escravos e logo os libertos tiveron que organizarse para intentar a conservación da súa identidade e foi así que artellaron a súa vida arredor da súa nación ou comunidade de orixe que tiña as súas propias autoridades para a celebración, encuberta, das festas e rituais relixiosos.

“O río de ‘Ouro’, que dá nome a un val moi sonado, nasce na serra de Xistral, e vai de Suloeste a Nordeste desembocar antre as puntas de Fazouro e Vilameá”, nos recuerda el inolvidable escritor y geógrafo ourensano Don Ramón Otero Pedrayo en su imperecedera obra Os ríos galegos, editorial Castrelos, Vigo, abril de 1977.

“Miranda se confesaba vencido. De Nueva Granada, del Orinoco avanzaban los españoles. En las grandes haciendas ocurrían levantamientos de esclavos y degollaciones. El enemigo, dueño de casi todo el país, amenazaba la capital y Monteverde, el afortunado general ‘realista’, se adueñaba de las abundantes municiones de Puerto Cabello. ¿Le era imposible a Miranda continuar la lucha contra el ejército español? Las posiciones de éste eran más ventajosas, pero sus tropas equivalían, poco más o menos, a las de Miranda, quien disponía aún de cinco mil hombres. ¿Por qué este ilustrado y valiente militar se rindió sin combatir?”, leemos en las páginas escritas por el historiador de origen alemán Émil Ludwig en su trascendental obra Bolívar. El caballero de la gloria y de la libertad, editorial Losada, S.A., Buenos Aires, 1958, tercera edición.

“O Mandeo, que forma a ría de Betanzos, nasce nas Pías, de Arzúa, rega os concellos de Aranga, Irixoa, Coirós, Paderne e o Val das Mariñas, pasando por Betanzos, onde ten a ponte vella, amáis das estradas e do camiño de ferro que o atravesan, como ao Eume e ao Lambre, Bañobre e Xubía, na liña de Betanzos ao Ferrol. Seu curso é de 52 quilómetros e recibe varios afluentes: pola dereita os que baixan da serra da Loba e de Moncouso, ún polo concello de Aranga e outro polo de Irixoa, e pola esquerda, o da Carballeira e Vilarrasa, que forman lindeiro antre os partidos de Betanzos e Arzúa, o de Ois e o Mendo, que é o máis importante. O Mendo nasce nos montes da Tieira, e xúntase ao Mandeo perto e máis abaixo de Betanzos”, así describe el gran escritor y geógrafo –el denominado “patriarca das Letras Galegas do século XX”–, el ourensano Don Ramón Otero Pedrayo en su clásica y admirable obra Os ríos galegos, editorial Castrelos, Vigo, abril de 1977.

A totalidade do actual territorio da República Oriental do Uruguai e as provincias arxentinas de Bos Aires, Entre Ríos, Santa Fe e Corrientes, forman unha moi ampla rexión que se chama litoral riopratense. Este espazo xeográfico abrangue as terras que regan os grandes ríos da Prata, Paraná e Uruguai. Os habitantes máis característicos deste ‘litoral’ eran os gauchos que xurdiran na época colonial logo da chegada a estes campos abertos do gando vacún e cabalar. O gando chegou a provincia de Bos Aires e a de Santa Fe no século XVI e a Banda Oriental (actual Uruguai) no século XVII. Nestes territorios o gando chegou antes da instalación de poboación humana europea. Os rabaños en total liberdade medraron moitísimo en pouco tempo e sen ningún pastor que se considere o seu propietario, era o chamado gando cimarrón.

España, Marruecos y Portugal acogerán en 2030 el centenario de la Copa del Mundo de Fútbol, todo un acontecimiento deportivo que se jugará en tres continentes y cuyo partido inaugural se disputará en Montevideo, como homenaje a la primera gran final de la Copa Jules Rimet, que era como se denominaba el trofeo en los albores del siglo XX.

“Su bautismo de luchador lo recibió de la naturaleza. A los dos años justamente de haber ocurrido casi en silencio el primer motín revolucionario, el Jueves Santo de 1812, después del mediodía, un terremoto sacudió la mitad de Venezuela. En un instante diez mil personas, la cuarta parte de la población de Caracas, desapareció bajo los escombros. Sin volver siquiera la vista a las ruinas de su casa natal, cuyo primer piso se había derrumbado, Bolívar se lanzó a la calle, junto con algunos amigos, a luchar contra el pavor y la desesperación que dominaban la ciudad, y a prestar auxilios a las víctimas, encargándose personalmente de los socorros”, nos describe el reconocido historiador alemán Émil Ludwig en su perdurable obra Bolívar. El caballero de la gloria y de la libertad, editorial Losada, S.A., Buenos Aires, 1958, tercera edición.

“Os vales dos ríos Oitavén e Verdugo non madurecen como outros; asucan deica moi lonxe as terraxes montesías, moi labradas en cotos que se cinguen cos erguementos das serras da Lama e do Seixo e o Suído; a súa feitura dos torrentes non espresa un senso centroso e direitor no orgaísmo das augas. Semellan donas de perfeición fisiognómica as cumes da Peneda sobor dos paisaxes redondeláns, e outras de cotos ergueitos por Ponte Caldelas, que teñen na Peneda a súa clásica forma. Cotobade esmiúzase en pequenas rexións diferentes e concordes, e elas macizan a unidade do país”, leemos en las inmarcesibles páginas escritas por el gran escritor, geógrafo y ensayista Don Ramón Otero Pedrayo en su obra Os ríos galegos, editorial Castrelos, Vigo, abril de 1977.

“Jacobinos los había también. Bolívar encontró en Londres al más conspicuo representante del partido, a Miranda, quien llevaba varios años de residencia allí, frecuentando los círculos más diversos y considerado en su propio país como individuo peligroso fuera de toda ponderación. ¿No era acaso rojo y radical? ¿No se vio obligado a emprender una lamentable retirada, después de su prematura y nefasta intentona de cinco años atrás? A Bolívar se le había prevenido expresamente que se mantuviese alejado de Miranda”, expresa el historiador de cuna alemana Émil Ludwig en su insoslayable obra Bolívar. El caballero de la gloria y de la libertad, editorial Losada, S. A., Buenos Aires, 1958, tercera edición.

En Bos Aires e Montevideo os emigrantes europeos non crearon ningún barrio de carácter étnico e quizais por iso mesmo é que hoxe podemos buscar a contribución dos galegos no tango. Se os napolitanos e os galegos vivisen no seu gueto non habería ningunha posibilidade de cociñar as morriñas que cada quen leva no seu interior xa que cada morriña, coas súas propias características, quedaría dentro dos lindeiros do gueto. Coido que nestas dúas capitais, tiveron moi pouca importancia os factores de tipo cultural para determinar un asentamento nun o noutro barrio. Os que marcaron os lugares de instalación foron factores de tipo estructural, é dicir, os lugares onde había oferta de traballo e transporte e vivenda accesible. Claro está que se había posibilidade de elección, pois escollíase vivir perto dun familiar ou amigo da aldea ou da parroquia.
“O Eume, que dá nome á vila de Pontedeume e moitos lugares polo camino (Ribadeume, Eume, Pontes de García Rodríguez), nasce na Pena Xistral e ten 54 quilómetros de curso polos partidos de Viveiro, Ortigueira e Ferrol (concellos de García Rodríguez e Pontedeume), e vai dar á ría de Ares. Os seus afluentes principais son: O Canteira, que vén de Fontaneira e xunto con outros únese ao Eume perto de Ribadeume; o Frai Bermuz, que vén da serra da Loba, recolle outros moitos é xúntaselle ao pé da serra de Moncouso, en términos de Xestoso; o San Bartoloméu, que vén da serra de Moncouso e xúntaselle perto de Eume”, leemos en las páginas escritas por el insigne “patriarca das Letras Galegas” Don Ramón Otero Pedrayo –catedrático de Geografía, gran escritor y ensayista– en el inmarcesible libro Os ríos galegos, editorial Castrelos, Vigo, abril de 1977.

“En aquellos años la política inglesa estaba dominada por la hostilidad contra Napoleón. Los ingleses no podían considerar a España en dicho juego sino como un peón, y como otro a las colonias españolas. La ruina de España como potencia de primer orden habría sido un azar afortunado, si Napoleón no fuera el vencedor. Pero ni siquiera por esta circunstancia podía retardarse la decadencia del mayor imperio rival, y, como es de suponer, que España bajo los Borbones no habría perdido sus colonias. Inglaterra tiene que agradecer a su enemigo Napoleón la mayor tranquilidad de que disfrutó durante el siglo XIX, y hasta su ascensión al rango de primera potencia mundial”, leemos en las páginas de la ineludible obra titulada Bolívar. El caballero de la gloria y de la libertad, editorial Losada, S.A., Buenos Aires, 1958, tercera edición, escrita por el historiador de raíz alemana Émil Ludwig, cuya traducción al castellano corresponde a Enrique Planchart, biografía realizada por encargo del Gobierno de Venezuela.